حقوق کودک در جهان دیجیتال و نقش کتاب و بازی در فراجهان

محمدمهدی سیدناصری؛ پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان: فراجهان(متاورس) در واقع یک دنیای دیجیتال است که در آن فرد می‌تواند امکاناتی فراتر از دنیای فیزیکی را در اختیار داشته باشد. امروزه به علت پیشرفت روزافزون تکنولوژی و استفاده بیشتر از فضای مجازی، نحوه‌ زندگی بسیاری از افراد؛ به‌خصوص کودکان و نوجوانان تغییر یافته است. همان‌طور که می‌دانید استفاده درست و بجا از امکانات و تکنولوژی‌ها می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل کند، اما اگر از این امکانات به صورت نادرست استفاده شود، آسیب‌های جدی و جبران ناپذیری به زندگی فرد وارد خواهد شد.

 با گسترش فضای دیجیتال و ظهور زیست‌بوم فراجهان(متاورس)، کودکان به‌عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در این جهان جدید به شمار می‌آیند. ظهور فناوری‌های نوین مانند فراجهان(متاورس)، مرزهای تعامل انسان‌ها را بازتعریف کرده است. در این میان، کودکان به‌عنوان کاربران اصلی این فضاها نیازمند حمایت‌های ویژه‌ای هستند. فراجهان(متاورس) با ایجاد فضاهای تعاملی و واقعیت مجازی، امکان یادگیری و سرگرمی را گسترش داده، اما در عین حال، مخاطرات جدیدی را نیز برای کودکان به همراه داشته است.

نقش دو ابزار مهم در فراجهان(متاورس)، یعنی کتاب‌های دیجیتال و بازی‌های تعاملی، در ارتقای حقوق کودکان بسیار مهم است. وسیع‌ترین مفهوم از «اخلاق زیستی» به معنای مسائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است که علوم زیستی مختلف آن‌را به‌وجود آورده و به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در بهروزی انسان دخیل می‌دانند. در ارزیابی اخلاقی فناوری‌های نوظهور در عصر دیجیتال، یکی از مسائلی که بسیار مورد توجه است، جنبه‌های خطرآفرین و مشکل‌ساز آن برای زندگی و رفاه انسان‌ها و به‌خصوص کودکان است.

در این میان فراجهان (متاورس)، به‌عنوان جهانی نوظهور و جدید که توجهات زیادی را به خود جلب کرده است، مطرح است. جهانی مجازی و سه بعدی که کاربران قادرند در آن از طریق آواتارها با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این تکنولوژی بدیع بر جنبه‌های گوناگونی از زندگی بشری اثرگذار است و بسیاری از علوم را در معرض تغییر و تحول قرار می‌دهد. در واقع این تعاملات بشری است که با گذر زمان و پیشرفت فناوری‌های دیجیتال شکل تازه‌ای پیدا کرده و در این فضا علم حقوق نیز با مسائل حقوقی بسیاری که بر افراد در شرایط متفاوت مؤثر است، مواجه شده است و سویه‌های اخلاقی جدیدی را پیش روی بشریت قرار می‌دهد.

فارغ از مسائل حقوقی گوناگون مرتبط با فراجهان(متاورس)، یکی از مسائل مهم در این زمینه چگونگی جریان حمایت‌های مناسب از حقوق کودکان و کرامت انسانی آن‌ها در فراجهان(متاورس) است. این پدیده تکنولوژیک می‌تواند انقلابی در تربیت اجتماعی و رشد کودکان به‌وجود آورده و هر دم موضوعی تازه در حمایت از حقوق کودکان را دامن بزند.

باتوجه به این که اهمیت و تأثیر منفی فضای دیجیتال و دنیای مجازی در کودکان بر کسی پوشیده نیست، موضوع جدی حقوق کودکان در برابر این فناوری شگفت و پرقدرت یکی از مباحث علمی و اجتماعی مهم این روزهاست. در این فضا باتوجه به گستردگی دامنه‌ آن، مخفی بودن هویت کاربران، سرعت بالا و فرامرزی بودن، فقدان مکانیزم اعمال صلاحیت و نظارت دولت‌ها می‌تواند بر حوزه‌ شناخت و ادراک کاربران تأثیر عمیقی گذاشته و کلیه‌ افراد به‌خصوص کودکان و نوجوانان نسل آلفا را با خطراتی خاص مواجه کند.

کتاب‌های دیجیتال در زیست‌بوم فراجهان به‌عنوان ابزار یادگیری تعاملی

کتاب‌های دیجیتال در فراجهان(متاورس) از فرمت‌های سنتی فراتر رفته و با افزودن قابلیت‌هایی چون صداگذاری، واقعیت افزوده، و تعامل مستقیم، یادگیری را جذاب‌تر کرده‌اند. به‌عنوان مثال پروژه‌هایی همچون Metaverse BookLab نشان داده‌اند که کودکان با استفاده از کتاب‌های تعاملی می‌توانند مهارت‌های شناختی و اجتماعی خود را توسعه دهند. ابر چالش بسیار بزرگ در این بین طراحی محتوای مناسب و قابل اعتماد است که یکی از مشکلات اصلی است و بسیاری از کتاب‌ها در فراجهان(متاورس) فاقد معیارهای کیفی یا اخلاقی هستند.

بازی‌های فراجهانی؛ فرصت‌ها و مخاطرات

بازی‌های دیجیتال درفراجهان(متاورس) می‌توانند ابزار قدرتمندی برای آموزش حقوق کودک و توسعه‌ خلاقیت باشند. بازی‌هایی که بر اساس اصول اخلاقی و آموزشی طراحی شده‌اند، امکان آموزش مهارت‌های اجتماعی، کار گروهی، و حل مسئله را فراهم می‌کند و مخاطرات آن نیز، دسترسی به بازی‌های نامناسب یا اعتیادآور، تهدیدی برای حق بر سلامت روان کودکان است.

نقش والدین و ناظران در فراجهان(متاورس) چگونه است؟ کنترل و نظارت والدین و مربیان بر فعالیت‌های کودکان در فراجهان، حیاتی است. ابزارهای کنترلی و الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند به والدین در این زمینه کمک کنند، اما همچنان نیاز به آموزش و آگاهی بیشتر احساس می‌شود.

ظهور زیست‌بوم فراجهان(متاورس)، فرصت‌های جدید و نوینی را جهت رشد کودکان فراهم کرده و خواهد کرد! اما چالش‌های جدی نیز به همراه دارد. در این میان یابد برای نهاد حانواده، ناشران و تولیدکنندگان محتوا و محققان ارائه کرد.

    پیشنهادات برای خانواده‌ها: آگاهی‌بخشی در مورد محیط‌های دیجیتال و نظارت بر فعالیت‌های کودک خود.
    پیشنهادات برای ناشران و تولیدکنندگان محتوا: طراحی محصولات آموزشی و سرگرمی با رعایت اصول اخلاقی و آموزشی.
    پیشنهادات برای محققان: بررسی تأثیر بلندمدت متاورس بر رشد روانی و اجتماعی کودکان.

انتهای پیام/